پاپ فرانسیس، نخستین پاپ لاتین‌تبار در تاریخ کلیسای کاتولیک، که در میان کاتولیک‌ها محبوبیت بسیاری داشت، اما با اظهارنظرهایی تند علیه سرمایه‌داری و بی‌تفاوتی نسبت به بحران اقلیمی موجب ناخشنودی محافظه‌کاران شد، امروز دوشنبه اول اردیبهشت 1404 در ۸۸ سالگی درگذشت.
کاردینال کوین فرل، کامرلنگوی واتیکان، در بیانیه‌ای رسمی اعلام کرد:
«امروز ساعت ۷:۳۵ صبح، اسقف رم، فرانسیس، به خانه پدر بازگشت. تمام زندگی‌اش را وقف خدمت به پروردگار و کلیسای او کرد.»
دقایقی پس از این اعلام، ناقوس کلیساهای رم به صدا درآمد و شهر واتیکان در سوگ فرو رفت.
به گزارش پایگاه خبری رج خبر به نقل از AP، فرانسیس که از بیماری مزمن ریوی رنج می‌برد و در جوانی بخشی از یکی از ریه‌هایش را از دست داده بود، در ۱۴ فوریه ۲۰۲۵ به دلیل بحران تنفسی راهی بیمارستان جِمِلی شد. این بحران به ذات‌الریه دوطرفه تبدیل شد و او را به مدت ۳۸ روز در بیمارستان نگه داشت؛ طولانی‌ترین بستری در دوران دوازده‌ساله‌ی پاپی‌اش.
پاپ فرانسیس، عصر بخیر!
از همان نخستین حضورش در قامت پاپ، با سلامی ساده: «بوناسرا» (عصر بخیر)، لحن تازه‌ای را در واتیکان حاکم کرد؛ لحنی مردمی و بی‌تکلف که بعدها با در آغوش گرفتن پناه‌جویان و فرودستان، چهره‌ای متفاوت از رهبری کلیسا را رقم زد. در زمانی که کلیسای کاتولیک با رسوایی‌ها و اتهاماتی از جنس بی‌تفاوتی و پنهان‌کاری مواجه بود، او فروتنی را جایگزین غرور کرد.
به نوشته‌ی نیکول وین‌فیلد خبرنگار آسوشیتدپرس؛ در شامگاه بارانی ۱۳ مارس ۲۰۱۳، خورخه ماریو برگولیو، اهل آرژانتین، به‌عنوان جانشین پاپ بندیکت شانزدهم معرفی شد؛ کسی که در دوره‌ای پرتنش و با استعفایی غیرمنتظره، کلیسا را ترک کرده بود. فرانسیس، نفسی تازه به این نهاد دوهزارساله بخشید.
اما روزهای آرام فرانسیس دیری نپایید. اقدامات و سخنانش باعث شد تا انتقادها از سوی جریان‌های محافظه‌کار بالا بگیرد؛ از ارتباطش با کاتولیک‌های یک جریان خاص گرفته تا محدود کردن برخی از سنت‌های کلیسایی. در سال ۲۰۱۸، با اشتباه در مدیریت پرونده رسوایی سوءاستفاده جنسی روحانیون در شیلی، یکی از بزرگ‌ترین آزمون‌های دورانش رقم خورد. بحرانی که ریشه در دوره‌های قبل داشت، اما در دوران او بار دیگر شعله‌ور شد.
در ادامه، فرانسیس که علاقه زیادی به ارتباط با مردم و سفر به مناطق دورافتاده داشت، در میانه‌ی همه‌گیری کرونا، با چالشی بی‌سابقه روبه‌رو شد: هدایت کلیسایی جهانی از شهری در قرنطینه.
او در اوج بحران جهانی، پیام‌های روشنی به جهان فرستاد و خواستار بازنگری در ساختارهای اقتصادی و سیاسی شد؛ ساختارهایی که به‌زعم او، شکاف میان فقرا و ثروتمندان را تشدید کرده بودند.
او در مارس ۲۰۲۰، در میدان خالی سنت‌پیتر گفت:
«ما فهمیده‌ایم که در یک قایق هستیم؛ همه ما شکننده‌ایم و سردرگم. اما همه‌گیری به ما نشان داد که باید با هم پارو بزنیم. هر یک از ما به دیگری نیاز دارد.»
اصلاحات در ساختار واتیکان
پاپ فرانسیس با مأموریتی برای اصلاح ساختار بوروکراتیک و مالی واتیکان انتخاب شده بود، اما مسیر او فراتر از انتظارها رفت. او بدون آنکه در آموزه‌های بنیادی کلیسا تغییری ایجاد کند، بسیاری از سنت‌های ریشه‌دار را به چالش کشید.
او موضع کلیسا را درباره مجازات اعدام تغییر داد و آن را در همه شرایط «غیراخلاقی و غیرقابل‌پذیرش» دانست. در گامی دیگر، حتی داشتن سلاح هسته‌ای — نه فقط استفاده از آن — را نیز «غیراخلاقی» خواند.
در عرصه سیاست خارجی، توافق با چین بر سر انتخاب اسقف‌ها، دیدار با پاتریارک روسیه، و سفر به کشورهای عربی از جمله عراق و امارات، بخشی از تلاش او برای بازتعریف جایگاه جهانی کلیسا بود.
او بارها بر لزوم حفظ روحانیت مرد و مجرد تأکید کرد و همچنان با سقط جنین مخالف بود. او این عمل را معادل «استخدام یک آدمکش برای حل یک مشکل» دانست.
نقش زنان در دوران فرانسیس
فرانسیس هرگز اجازه نداد زنان کشیش شوند، اما آنان را به نقش‌های کلیدی در ساختار تصمیم‌گیری کلیسا گمارد. او به زنان اجازه داد در مراسم رسمی به‌عنوان قرائت‌گر و خدمت‌گزار فعالیت کنند، و در شوراهای کلیسایی در کنار اسقف‌ها رأی بدهند؛ موضوعی که سال‌ها مطالبه زنان فعال در کلیسا بود.
خواهر ناتالی بکوار، زنی که به یکی از بالاترین مقام‌های کلیسا منصوب شد، درباره میراث فرانسیس گفت:
«این یک دیدگاه تازه از کلیسا بود؛ جایی که مرد و زن در رابطه‌ای متقابل، بر پایه احترام مشترک، در کنار یکدیگر قرار می‌گیرند.»
او ادامه داد:
«هدف، تغییر یک الگوی سلطه‌گر — از انسان بر آفرینش، از مرد بر زن — به الگویی از همکاری و همزیستی بود.»
کلیسا به عنوان پناهگاه
هرچند فرانسیس اجازه نداد زنان به مقام کشیشی برسند، اما اصلاحات ساختاری در روند رأی‌گیری نشانه‌ای از تغییری ریشه‌ای بود؛ تأکیدی بر اینکه کلیسا باید پناهگاهی برای همه باشد — «تودوس، تودوس، تودوس» (همه، همه، همه) — نه جایگاهی برای معدود افراد ممتاز. مهاجران، فقرا، زندانیان و طردشدگان بیشتر از رؤسای جمهور و مدیران ثروتمند، مخاطب او بودند.
کاردینال کوین فرل که پس از مرگ یا بازنشستگی پاپ، وظایف موقت واتیکان را بر عهده می‌گیرد، گفت:
«برای پاپ فرانسیس، همیشه مهم این بود که کلیسا آغوشش را به روی همه بگشاید، نه اینکه کسی را از آن بیرون براند.»
او از اسقف‌ها خواست با رحمت و مهربانی با مؤمنان رفتار کنند. از جهان خواست که خلقت الهی را از خطر نابودی اقلیمی نجات دهند، و از کشورها خواست که درهایشان را به روی فراریان از جنگ، فقر و سرکوب باز نگه دارند.
واکنش‌های بین‌المللی به درگذشت پاپ فرانسیس
-
امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه: «در دوران پاپی‌اش، همواره در کنار آسیب‌پذیرترین‌ها ایستاد و با فروتنی فراوان عمل کرد. در این زمانه جنگ و خشونت، او حسی عمیق نسبت به دیگران، به‌ویژه ضعیف‌ترین‌ها داشت.»
- سخنگوی وزارت امور خارجه ایران در نشست خبری: از خداوند بزرگ برای پاپ فرانسیس طلب آرامش می‌کنیم.
-
دیک شوف، نخست‌وزیر هلند: «پاپ فرانسیس در هر معنا مردی از مردم بود. جامعه جهانی کاتولیک با رهبری وداع می‌کند که مسائل داغ روزگار ما را شناسایی و به آن‌ها توجه کرد. با سبک زندگی ساده، اعمال خدمت و شفقت، او الگوی بسیاری بود — چه کاتولیک و چه غیرکاتولیک.»
-
فریدریش مرتس، صدراعظم آینده آلمان: «او برای تعهد خستگی‌ناپذیرش به ضعیف‌ترین‌های جامعه در یادها خواهد ماند. فروتنی و ایمان به رحمت خداوند راهنمای او بود.»
-
اورزولا فن در لاین، رئیس کمیسیون اروپا: «او الهام‌بخش میلیون‌ها نفر بود، فراتر از کلیسای کاتولیک، با فروتنی و عشقی خالص نسبت به کم‌برخوردارها. میراث پاپ فرانسیس ما را به سوی جهانی عادلانه‌تر، صلح‌آمیزتر و دلسوزانه‌تر هدایت خواهد کرد.»
-
رابرتا متسولا، رئیس پارلمان اروپا: «پاپ مردم» به خاطر عشق به زندگی، امید به صلح، شفقت برای برابری و عدالت اجتماعی در یادها خواهد ماند. لبخند مسری او دل میلیون‌ها نفر را در سراسر جهان تسخیر کرد.
-
کریستوفر لاکسون، نخست‌وزیر نیوزیلند: «مردی با فروتنی که میراثش شامل تعهدی بی‌وقفه به آسیب‌پذیران، عدالت اجتماعی و گفت‌وگوی بین‌ادیانی است.»
-
کاردینال پابلو ویرجیلیو دیوید، رئیس کنفرانس اسقف‌های فیلیپین: «خدای من. از این خبر شوکه شدم. بیایید ناقوس کلیساهایمان را به صدا درآوریم و مردم را به دعا برای آرامش ابدی پاپ فرانسیس فراخوانیم.»