اختصاصی / پایگاه خبری رج: پدیده ریزگرد یا همان گرد و غبار یکی از چالش‌های جدی زیست‌محیطی در کشور ایران، به‌ویژه استان‌هایی مانند خوزستان، سیستان و بلوچستان، کرمان، و حتی تهران است. این بحران به تهدیدی برای سلامت عمومی، محیط زیست، اقتصاد، و امنیت اجتماعی تبدیل شده است و مقابله با آن نیازمند رویکردی چندبُعدی و مسئولیت‌پذیری در سطوح مختلف است.
ریزگردها؛ منشأ داخلی و خارجی
منشأ ریزگرد به دو بخش عمده داخلی و خارجی تقسیم می‌شود:
الف) منشأ خارجی
• بیش از ۷۰٪ منشأ ریزگردهای خوزستان از کشورهای همسایه مانند عراق و سوریه است.
• تصاویر ماهواره‌ای نشان می‌دهد کانون‌های فعال گرد و غبار در عراق، به‌ویژه در منطقه بین دجله و فرات، غرب موصل، جنوب ترکیه و شرق سوریه هستند.
• سدسازی در ترکیه (سد آتاتورک) و کاهش آب دجله و فرات باعث خشک شدن تالاب‌ها در عراق و ایجاد کانون‌های وسیع گرد و غبار شده است.
ب) منشأ داخلی
• هفت کانون اصلی در خوزستان شامل جنوب هورالعظیم، شرق اهواز، شمال خرمشهر و محدوده ماهشهر تا هندیجان شناسایی شده است.
• خشک‌شدن تالاب‌ها مانند هامون، جازموریان، دریاچه ارومیه، دریاچه نمک قم و هورهای خوزستان از علل اصلی گرد و غبار داخلی هستند.
آثار گرد و غبار بر سلامت، اقتصاد و اجتماع
• سلامت: افزایش آمار بیماری‌های تنفسی، قلبی، آسم، آلرژی و کاهش کیفیت زندگی.
• محیط زیست: از بین رفتن پوشش گیاهی، خاک‌فرسایی، کاهش تنوع زیستی.
• اقتصاد: اختلال در کشاورزی، هزینه‌های درمانی، کاهش بهره‌وری نیروی کار.
• اجتماع: مهاجرت، تعطیلی مدارس و ادارات، افزایش نارضایتی عمومی.
کیفیت هوای خطرناک در خوزستان
• کیفیت هوای خرمشهر با شاخص ۳۱۲ در وضعیت «خطرناک»، اهواز ۲۰۱، آبادان ۲۹۸ و هویزه ۲۵۷ در وضعیت «بسیار ناسالم».
• تعطیلی ادارات و مدارس در پی آلودگی شدید.
• هشدار سطح نارنجی هواشناسی برای کاهش دید و آلودگی گسترده.
• وزش باد، ورود توده گرد و غبار از عراق، و افزایش رطوبت و شرجی در نوار ساحلی.
راهکارهای مقابله با بحران ریزگرد
الف) راهکارهای ملی و منطقه‌ای
۱. دیپلماسی بین‌المللی برای احیای تالاب‌های مشترک و تأمین حق‌آبه از عراق و ترکیه.
۲. اجرای طرح زراعت چوب و توسعه کمربندهای سبز در مناطق بیابانی.
۳. احیای تالاب‌ها نظیر هورالعظیم، هور شریفه و هور منصوره با تأمین حق‌آبه دائمی.
۴. طرح‌های بیابان‌زدایی با استفاده از نهال‌کاری، مالچ‌پاشی، پوشش‌های بیولوژیکی و مکانیکی.
۵. کنترل فعالیت صنایع آلاینده و ملزم کردن آنها به مسئولیت‌پذیری اجتماعی و زیست‌محیطی.
ب) راهکارهای مردمی و شهری
۱. استفاده از حمل‌ونقل عمومی برای کاهش انتشار آلاینده‌ها.
۲. افزایش فضای سبز شهری و کاشت درختان مقاوم به خشکی.
۳. جمع‌آوری و تفکیک زباله‌ها برای کاهش آلودگی‌های ثانویه.
۴. استفاده از ماسک‌های استاندارد پزشکی و اجتناب از فعالیت در فضای باز هنگام آلودگی شدید.
۵. آموزش عمومی در مدارس و رسانه‌ها درباره حفظ محیط زیست.
مسئولیت‌پذیری اجتماعی و نقش مردم در مهار ریزگرد
• همدلی و مشارکت عمومی: بحران گرد و غبار تنها با همکاری مردم و دولت قابل حل است. مسئولیت ما تنها به دولت محدود نمی‌شود؛ بلکه تغییر سبک زندگی، مصرف بهینه آب و انرژی، کاهش استفاده از خودروهای شخصی و حفظ محیط‌زیست در رفتارهای روزمره نیز حیاتی است.
• افزایش آگاهی و مطالبه‌گری: مردم باید با آگاهی از حقوق زیست‌محیطی خود، از نهادهای مسئول مطالبه‌گری کنند و خواستار اجرای دقیق قوانین زیست‌محیطی باشند.
• فرهنگ‌سازی: تقویت ارزش‌های حفظ محیط زیست در خانواده، آموزش و رسانه‌ها از ارکان مقابله پایدار با آلودگی است.
در نهایت، پدیده گرد و غبار بحرانی چندوجهی است که دلایل داخلی و خارجی دارد. برای مقابله مؤثر با آن نیاز به برنامه‌ریزی جامع، عزم ملی، همکاری منطقه‌ای و مسئولیت‌پذیری فردی داریم. تنها در سایه مشارکت همگانی، برنامه‌ریزی علمی و حمایت دولت می‌توان از خیزش بی‌امان ریزگردها کاست و ایران را از این بحران فرسایشی نجات داد.